Indonesia đang thúc đẩy “tái sử dụng” như một giải pháp trọng tâm cho cuộc khủng hoảng rác thải nhựa. Chính phủ và các tổ chức xã hội dân sự đã hợp tác xây dựng lộ trình tái sử dụng nhằm phổ biến các thực hành như nạp lại sản phẩm và hoàn trả bao bì, chuyển trọng tâm từ tái chế sang ngăn chặn chất thải một cách bền vững hơn.
Mỗi năm, quốc gia này thải ra khoảng 7,8 triệu tấn nhựa, trong đó gần 5 triệu tấn bị xử lý sai cách và hơn 1 triệu tấn trôi ra đại dương, khiến Indonesia trở thành một trong những quốc gia góp phần lớn nhất vào ô nhiễm nhựa đại dương.
Các chuyên gia cho rằng tái sử dụng hiệu quả hơn tái chế, nhưng lại nhận được rất ít đầu tư toàn cầu. Các nhà hoạt động cảnh báo việc phụ thuộc vào tái chế – đặc biệt là tái chế hóa học – chỉ cho phép ngành công nghiệp tiếp tục sản xuất quá mức và gây thêm tác động tiêu cực đến môi trường.
Mở rộng hoạt động tái sử dụng không chỉ giảm thiểu tác hại từ nhựa mà còn có thể thúc đẩy kinh tế bằng cách tạo công việc trong ngành bao bì, logistics và dịch vụ làm sạch. Tuy nhiên, điều này cần hạ tầng, hỗ trợ pháp lý và nhận thức công chúng để mở rộng quy mô.
Thói quen truyền thống – nền tảng cho tái sử dụng
Sau tháng Ramadan, đường phố Jakarta lại tấp nập với các quầy hàng rong bán cháo gà (bubur ayam). Người dân thưởng thức ngay tại chỗ bằng bát sứ và thìa inox, sau đó được rửa sạch để dùng lại. Nhưng nếu mang đi, món ăn được đựng trong hộp xốp lót nhựa, gói trong túi nylon cùng thìa nhựa.
Theo Tiza Mafira, giám đốc Phong trào Indonesia Plastic Bag Diet, thói quen ăn uống như vậy phản ánh trí tuệ truyền thống trong việc tái sử dụng.
Ví dụ khác là bình nước 20 lít dùng cho máy lọc nước tại nhà và văn phòng – người dân vẫn thường trả lại bình rỗng để được làm sạch, nạp lại và mua với giá rẻ hơn. Những hành vi này rất phổ biến nhưng ít người nhận thức rằng đó chính là tái sử dụng.
Mọi người thực hành tái sử dụng bằng cách sử dụng các hộp đựng có thể tái sử dụng trong tháng ăn chay tại một nhà thờ Hồi giáo ở Jakarta. Hình ảnh do Dietplastik Indonesia cung cấp.
>> Xem thêm: nhựa PP an toàn trong đời sống hàng ngày
Tái sử dụng cần được ưu tiên hơn tái chế
Tiza và tổ chức của cô đang phối hợp với Bộ Môi trường Indonesia để phát triển lộ trình tái sử dụng, đưa ra các bước cụ thể giúp tích hợp thói quen này vào nền kinh tế, biến nó thành chuẩn mực.
“Mục tiêu là hỗ trợ chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn và ưu tiên tái sử dụng trước khi tái chế,” Tiza phát biểu tại sự kiện ra mắt lộ trình vào tháng 2/2024.
Cuộc khủng hoảng rác nhựa ở Indonesia
-
Mỗi năm, Indonesia thải ra 7,8 triệu tấn nhựa.
-
4,9 triệu tấn trong số đó bị quản lý sai cách.
-
1,29 triệu tấn trôi ra đại dương – chiếm khoảng 10% rác thải nhựa đại dương toàn cầu.
-
Nhiều con sông lớn như Brantas, Ciliwung, Citarum và Progo nằm trong số các sông ô nhiễm nhựa nặng nhất thế giới.
Tái sử dụng – hiệu quả, nhưng thiếu đầu tư
Báo cáo Ngân hàng Thế giới năm 2024 cho thấy:
-
82% vốn đầu tư vào quản lý rác thải nhựa toàn cầu là để tái chế.
-
Chỉ 4% (khoảng 8 tỷ USD) dành cho các giải pháp tái sử dụng và nạp lại.
Trong khi đó, “tái chế hóa học” – sử dụng nhiệt, chất xúc tác, áp suất… để phân hủy nhựa thành nhiên liệu hoặc nhựa mới – bị nhiều chuyên gia coi là giải pháp sai lầm, vì hầu hết chỉ tạo ra nhiên liệu đốt, gây phát thải khí nhà kính.
“Recycling alone is not enough. Reuse prevents waste from the source,” – bà Vinda Damayanti, quan chức Bộ Môi trường Indonesia.
Lộ trình phát triển hệ sinh thái tái sử dụng
Lộ trình tái sử dụng xác định hai mô hình chính:
1. Hệ thống nạp lại (Refill System):
Người tiêu dùng mang theo bao bì riêng để nạp lại sản phẩm:
-
Ví dụ: đựng gạo bằng hộp thay vì mua túi nhựa sẵn.
-
Nạp lại chất tẩy rửa tại nhà bằng túi tiết kiệm.
2. Hệ thống hoàn trả (Return System):
Người dùng mua sản phẩm trong bao bì tái sử dụng (chai thủy tinh, lon thiếc), rồi trả lại bao bì sau khi dùng.
Để triển khai hiệu quả, cần:
-
Trạm thu gom bao bì tái sử dụng (reuse hubs).
-
Hệ thống logistics ngược để vận chuyển bao bì đã dùng về điểm làm sạch.
-
Cơ sở làm sạch và đóng gói đạt chuẩn vệ sinh.
-
Chính sách pháp lý hỗ trợ và chiến dịch nâng cao nhận thức.
Cơ hội kinh tế từ tái sử dụng
Dù một số doanh nghiệp lo ngại chi phí đầu tư ban đầu, nhưng nghiên cứu cho thấy:
-
Tiết kiệm chi phí sản xuất bao bì về lâu dài.
-
Gia tăng lòng trung thành khách hàng.
-
Tạo việc làm mới trong các ngành: sản xuất bao bì tái sử dụng, làm sạch, logistics.
Theo ông Bisuk Abraham, tái sử dụng mang lại lợi ích kinh tế ròng ước tính 4 triệu rupiah (~240 USD) cho mỗi tấn chất thải được tránh phát sinh.
“Khi áp dụng đúng cách, tái sử dụng không chỉ ngăn chất thải mà còn thúc đẩy kinh tế và cải thiện chuỗi cung ứng.” – Tiza Mafira
Indonesia đang hướng tới một nền kinh tế tuần hoàn thực sự, với tái sử dụng làm trung tâm. Để thành công, cần sự hợp lực từ nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng, cùng các chính sách khuyến khích, hạ tầng hỗ trợ và nhận thức xã hội.
Bài viết tham khảo nguồn tin: Indonesia bets on ‘reuse’ to curb plastic waste and build a circular economy – Mongabay
Tác giả: Duy Vinh
