Mỗi năm, hơn 800.000 tấn nhựa từ các xe hết hạn sử dụng (End-of-Life Vehicles – ELVs) tại châu Âu bị chôn lấp hoặc đốt bỏ. Mặc dù ngành công nghiệp ô tô đã có nhiều cam kết về tính bền vững, chưa đến 20% lượng nhựa này được tái chế.
Sự lãng phí này không chỉ là một gánh nặng cho môi trường, mà còn là một cơ hội bị bỏ lỡ trong việc xây dựng nền kinh tế tuần hoàn cho vật liệu nhựa trong ngành ô tô.
Việc “đóng vòng” cho nhựa ELV đòi hỏi một sự thay đổi căn bản về cách thu gom, xử lý và định giá các loại vật liệu này. Có 4 lĩnh vực chính cần được cải thiện để tạo ra thay đổi thực sự:
1. Tái định nghĩa chuỗi giá trị: từ rác thải thành tài nguyên
Không giống như kim loại vốn có hệ thống thu hồi hiệu quả, nhựa từ xe hết hạn thường bị pha trộn, nhiễm bẩn hoặc khó phân loại, khiến việc tái chế kém hiệu quả. Để khai thác tiềm năng này, ngành công nghiệp cần chuyển tư duy từ rác thải sang tài nguyên.
Một bước quan trọng là phân loại nhựa ngay tại giai đoạn tháo dỡ xe, thay vì nghiền nát toàn bộ xe rồi mới phân loại sau. Việc phân chia theo loại polymer và chức năng bộ phận giúp tăng chất lượng nhựa và khả năng tái chế.
Dự án Automotive Plastics Circularity của Liên minh Tác động Toàn cầu (GIC) đang tiên phong cho hướng tiếp cận này. Trong dự án thí điểm, 8 công ty – BASF, Covestro, LG Chem, LyondellBasell, Mitsubishi Chemical Group, SABIC, SUEZ và Syensqo – hợp tác cùng các đơn vị tháo dỡ, phân loại và nghiền xe để phát triển phương pháp phân loại và xử lý nhựa ELV hiệu quả hơn.
Việc gom các bộ phận nhựa theo nhóm polymer chính và giữ chúng tách biệt trong suốt chuỗi giá trị sẽ giúp tái chế với độ tinh khiết cao hơn. Dự án thực tế này chứng minh rằng cách tiếp cận hệ thống có thể biến nhựa phế thải thành nguyên liệu đầu vào chất lượng cao cho sản phẩm mới.
>> Xem thêm: Nhựa PC là gì? Ứng dụng và các đặc điểm cấu trúc PC
2. Chính sách hỗ trợ: thiết lập mục tiêu phù hợp
Dù các cam kết tự nguyện của ngành là tích cực, khung pháp lý vững chắc mới là yếu tố thúc đẩy đầu tư và đổi mới ở quy mô lớn. Thỏa thuận Xanh châu Âu (EU Green Deal) đang đề xuất quy định ELV mới, yêu cầu 25% nhựa trong xe mới đến năm 2030 phải đến từ nguồn tái chế, bao gồm một phần từ hệ thống tuần hoàn (tái chế từ nhựa ELV).
Để quy định này hiệu quả, cần có sự hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp để:
-
Chuẩn hóa quy trình thu gom và phân loại nhựa trên toàn khu vực
-
Khuyến khích các đơn vị tháo dỡ phân loại nhựa ngay tại nguồn
-
Hỗ trợ R&D trong các công nghệ tái chế tiên tiến
Việc đồng bộ chính sách với nhu cầu ngành sẽ giúp biến mục tiêu bền vững thành giải pháp khả thi về kinh tế.
3. Cải tiến công nghệ tái chế: từ giới hạn đến đổi mới
Phương pháp tái chế cơ học truyền thống gặp khó với nhựa ELV do chúng thường bị pha trộn, ô nhiễm và xuống cấp. Tuy nhiên, các công nghệ tái chế mới đang thay đổi cuộc chơi.
Các công nghệ như:
-
Phân loại bằng trí tuệ nhân tạo (AI) – giúp nhận diện và tách nhựa chính xác hơn, kể cả những vật liệu khó như polyolefin
-
Tái chế hóa học – phá vỡ cấu trúc phân tử của nhựa, cho phép tái tạo polymer chất lượng nguyên sinh, kể cả từ nhựa đã xuống cấp nghiêm trọng
Nhiều công ty hóa chất đang đẩy mạnh tái chế hóa học để tái sử dụng nhựa ELV thành vật liệu mới. Điều này chứng minh rằng, với cơ sở hạ tầng và đầu tư phù hợp, nhựa ô tô hết hạn có thể được tái tích hợp vào chuỗi sản xuất thay vì bị tiêu hủy.
4. Tài chính cho tuần hoàn: chia sẻ chi phí, chia sẻ lợi ích
Một trong những rào cản lớn nhất là tính khả thi về kinh tế. Khác với kim loại có thị trường tái chế rõ ràng, chi phí tái chế nhựa ELV hiện cao hơn so với dùng nguyên liệu mới.
Để thu hẹp khoảng cách này, cần có mô hình chia sẻ chi phí, ví dụ:
-
Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) – như hệ thống EPR cho xe tại Pháp theo luật AGEC
-
Góp vốn chung xây dựng trung tâm phân loại – tái chế tập trung, cải thiện hiệu suất kinh tế quy mô (như thí điểm GIC)
-
Đối tác công – tư (PPP) để phát triển hạ tầng, như các cụm công nghiệp chuyển đổi do Diễn đàn Kinh tế Thế giới hỗ trợ
Bằng cách phân bổ chi phí cho toàn bộ chuỗi giá trị, có thể xây dựng hệ thống bền vững về tài chính, giảm gánh nặng cho người tái chế và tháo dỡ.
Một báo cáo năm 2021 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới và BCG cho thấy: Giảm phát thải CO₂ hoàn toàn cho một xe gia đình cỡ trung chỉ tăng chi phí dưới 2%, nếu chi phí được chia đều. Tuy nhiên, gánh nặng nặng nhất lại nằm ở khâu đầu chuỗi, đặc biệt là sản xuất kim loại (thép có thể tăng giá tới 40%), đòi hỏi cách tiếp cận toàn chuỗi giá trị để đảm bảo công bằng.
Tương lai tuần hoàn cho nhựa ô tô
Chuyển từ xử lý rác sang phục hồi tuần hoàn là điều khả thi và cần thiết. Sự hợp tác đa bên, chính sách hỗ trợ, đầu tư tài chính và đổi mới công nghệ là yếu tố then chốt.
Với các sáng kiến như GIC Automotive Plastics Circularity, câu hỏi không còn là “có thể” mà là “bao giờ” ngành công nghiệp có thể thực hiện tái chế nhựa ELV ở quy mô lớn.
Bằng cách định giá lại, phân loại đúng cách, xây dựng quy định phù hợp và tái cơ cấu tài chính, chúng ta có thể hướng tới một tương lai nơi hàng triệu tấn nhựa từ xe cũ không còn bị lãng phí mà trở thành động lực cho nền kinh tế tuần hoàn phát triển mạnh mẽ.
Tác giả: Duy Vinh
